«Ձեռքերը պիջակի գրպանները դրած տղային դժվար թե անմահությունը ընդունի»

Բլրից ներքև ձգվում էր գարու դաշտը: Զենքը ուսից գցեց, հանեց խեբեն: Շաչող հառաչներ, գոռոցներ, ճիչեր այլևս չէր լսում: Հեռու, հնացած բաներ էին թվում: Գիտեր, որ ծնվել են իր հետ, սիրում են, ուզում են սիրվել: Բայց հիմա միայն ցավն էր ուղեկցում, ձեռքը ուսին դրած, հավատարիմ ընկերոջ պես, ով երբեք ավելորդություններ թույլ չի տալիս, չի հեգնում, չի կեղծում, պարզապես գալիս է, քայլում գլխիկոր` հարգելով որոշումը, հարգելով արյունն ու հիշողությունը: Դիմացը լողում էր գարու դաշտը: Քայլեց: Բաց կանաչ, փիրուզե հասկերը շրշում էին քամու շեղակի հարվածներից, և դաշտը փոխում էր իր խաղը և ցնծում արևի խոր համբույրների տակ: Քայլում էր դաշտի միջով ու մտածում երջանկության մասին, որ այստեղ էր, այս անպարտադիր տարածության մեջ, ուր բացակա էր հորինված մարմինը, հնարած երանգը: Միայն զմայլող սոսափյուն էր, մենության մեջ զվարթ վեհության հասնող հպանցիկ կատարելություն և հասկեր, հասկեր, հասկեր:

Արամ ՊԱՉՅԱՆ («Մի անգամ աշխարհում»)

Ընթերցողի սեղանին է արձակագիր ԱՐԱՄ ՊԱՉՅԱՆԻ «Օվկիանոս» գիրքը, ինչի առիթով էլ հարցազրույցի հրավիրեցինք նրան։ Հարցերը քաղված են գրքում տեղ գտած էսսեներից ու պատմվածքներից:
-Արամ, ինչպիսի՞ն է «աշխարհից դեպի տուն տանող ճանապարհը»:
-Սյուզըն Սոնթագի օրագրում վերջերս կարդացի. «Աշխարհն այդպես էլ նրա տունը չդարձավ»: Դեպի տուն տանող բացակա ճանապարհը, որով ես քայլում եմ, արդեն իմ տունն է:
-«Լինել Դեգա» էսսեում «նա երբեք չի շտապում նկարել և երբեք չի ավարտում նկարը» տողերը բնորոշո՞ւմ են քո (գրողի) աշխատանքը:
-Ես գրողական աշխատանք չունեմ, իմ պատմությունները պատահականության մեջ են գրվում, որոնք միշտ թերի են և թերի են մնալու: Իսկ Դեգայի գիտակցությունը անկարող է ավարտել նկարը, որովհետև ինքն իր համար մահախոսական գրելու վստահություն չունի:
-«Մենությունը կյանքը վերագտնելու աշխարհի վերջին տե՞ղն է» ու միա՞կ: Այդ դեպքում ինչո՞ւ ես գրում:
-Բլանշոն գրում է. «Յուրաքանչյուր հեղինակ գնում է դեպի իր լռությունը»: Հուսով եմ` շուտ կգա այդ օրը ու էլ չեմ գրի:
-Մենք ձգտում ենք մենակության, միևնույն ժամանակ, Դեֆոյի հերոսի նման, ուղիներ փնտրում մենակությունից փախչելու: Համամիտ չե՞ս:
-Ձգտել մենակության նշանակում է միանալ կյանքին, որևէ հետք չթողնել: ՈՒրեմն` չփախչել:
-Գրում ես, որ Դեֆոն իր կյանքի ընթացքում օգտագործել է 1984 կեղծանուն, դու սահմանափակվելո՞ւ ես Արամ Պաչյանով:
-Եթե Արամ Պաչյանը իսկապես կեղծանուն լիներ, կշարունակեի:
-«Ռոբինզոն Կրուզոն անմարդաբնակ կղզում գրում է իր հեղինակի` Դանիել Դեֆոյի կյանքի պատմությունը»: Ո՞վ է քո Ռոբինզոնը:
-Նա է, ով կղզին գտնելուց հետո մահացել է:
-Ամեն տարվա հունվարին օրագիրը վառելու սովորության մասին: Այն, ինչ հասնում է ընթերցողին, կրակից դուրս պրծած տողե՞ր են:
-Օրագրեր վառելը տոն է: Մեկը մյուսի հետևից կրակն ես նետում քեզ համար ամենաէական բաները: Այն ամենը, ինչը ժամանակին ծայրահեղորեն կարևորել ես: Բռնությանը դիմադրում ես: Օրագրերս ինձ համար ավելի հետաքրքական են, քան գրքերս: Բայց կրակն է նրանց փրկությունը:
-«Դավոն քայլում էր հոր հոգու հետևից ձեռքերը պիջակի գրպանները դրած» («Վերջին օրը»): Մահվան ու անմահության սահմանը` ըստ քեզ:
-Մահն ավելի շատ է հավատ ներշնչում, քան անմահությունը: Անմահությունը Աստծուն է նման: Կարծես նրա մասին գիտեն, բայց չեն տեսել, միայն զգում են և հուսով են, որ ուրիշները կտեսնեն: Դավոն հոր մահը (հոգին) տեսնում է ու ճանապարհում նրան դեպի իսկական ավարտը: Ձեռքերը պիջակի գրպանները դրած տղային դժվար թե անմահությունը ընդունի:
-Արամ, «Օվկիանոսը» մի տեսակ հաստատուն ու անաղմուկ մուտք գործեց գրական աշխարհ, ի տարբերություն քաղաքում իրարանցում առաջացրած առաջին երկու գրքերիդ:
-Փոքր, աննշան լռությունը Մեծ աղմուկին միացնել չեմ ուզում: «Օվկիանոսը» պարզապես պատմությունների գիրք է, ինչպես «Ռոբինզոնն» ու «Ծիտը», որոնք նույնպես պարզապես պատմությունների գրքեր են և ոչ ավելին:
-Հաջորդիվ ի՞նչ ես դնելու ընթերցողի սեղանին:
-Գրքեր գրելը այլևս շատ չեմ կարևորում, թեպետ ունեմ վեպ, որ գուցե մի օր ավարտեմ, կամ դեն նետեմ: Չգիտեմ: Հիմա տարված եմ բուդդայականությամբ, ուսումնասիրում եմ Կրիշնամուրտիին:
-«Օվկիանոսը» նվիրված է արձակագիր Ռուբեն Ֆիլյանին...
-Ռուբեն Ֆիլյանին, որ գրել է հայ արձակի ամենագեղեցիկ գրքերից մեկը` «Քո երկրի դեսպանը»: Ռուբենը 1983-ին Հնդկաստանում էր` Գոայի դրախտային ափերից մեկում` Արամբոլում, որտեղից վերջին անգամ նայում էր այս աշխարհի հավերժական ջրերին:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ